Śnieżnik widziany od dołu

Drabina wgłąb ziemi

Choć kilkukrotnie byłem w Masywie Śnieżnika, to największa atrakcja tego rejonu zawsze chowała się gdzieś niezdobyta. Po trosze dlatego, że jak trafiłem za czyjąś sprawą do tego Masywu to lądowałem w okolicy Międzygórza, gdy jechałem z własnego wyboru – to też właśnie tu ciągnął mnie sentyment. No i ta konieczność rezerwacji miejsc też zawsze sprawiała, że spontaniczny wyjazd nie wchodził w rachubę. Jednak przy okazji spędzanego w Kletnie sylwestra nie podjęcie próby zwiedzenia jaskini byłoby zbyt wielkim wyzwaniem rzuconym mym pragnieniom.

Chociaż początek nie był zbyt dobry. Gdy pytałem znajomych czy zarezerwować bilety (i ile), to nikt nawet nie zauważał pytania. No przecież to dopiero po świętach, to jeszcze dużo czasu, teraz są ważniejsze sprawy. No więc, dobrze, zobaczy się na miejscu.

Na szczęście, już pierwszego dnia znalazła się ekipa pragnąca wymarszu do Jaskini. Tak więc, idziemy naprzód. Niestety, droga z Sądejówki do Jaskinii z założenia jest dostępnym wszystkim asfaltem, bo turyści muszą jakoś dotrzeć i nie zmęczyć się po drodze. Chronicznie nienawidzę chodzenia po asfalcie, ale drogi alternatywnej jakoś nie było widać. Więc mijam porzuconą dawną restaurację, której budynek wręcz świeci szczytowym PRL-em, po drodze jakieś betonowe silosy i inne bunkry, do których koniec końców zapomniałem później pójść w czasie tego wyjazdu. Gdy tylko droga odbija w bok wraz z żółtym szlakiem, to kontrolne sprawdzenie na mapie, tak, tak, powinien dochodzić „gdzieś koło jaskini”. Na pytanie czy na pewno „gdzieś obok” nie oznacza że go ominie, pada odpowiedź „w razie czego zejdziemy na GPS-a”. Na szczęście po krótkim czasie szlak faktycznie wychodzi na plac zabaw charakterystyczny dla wszelkich „podziemnych przybytków” Dolnego Śląska, i choć sam szlak akurat tu odbija w górę, to droga jest już oczywista.

Wyobrażenia zderzone z rzeczywistością

Niestety, entuzjazm słabnie po słowach „wszystkie miejsca zarezerwowane. Brak możliwości rezerwacji do końca roku. Zapisać na listę oczekujących?”. Kasjer wyjątkowo niekontaktowy, tylko dzięki maniakalnemu uporowi udało mi się wyciągnąć z niego informację, że przed nami 13 osób już czeka na liście. Słowem: załamka, biletów nie ma, jaskini nie będzie. Na szczęście znajomi przekonali, żeby przeczekać, i te straszne 13 osób ku mojemu zaskoczeniu wbiło się w przeciągu 2 wejść (40 minut). W tymże czasie miałem okazję poznać cały rozgardiasz organizacyjny tego miejsca i zrozumieć, czemu w wejściu, przy kasie, tak ciężko się przepchać do środka. Naprawdę, cały ten natłok można by rozładować wprowadzając tylko lekki porządek. Bo czasem kasjer wyczyta nazwiska z listy oczekujących, czasem spyta „czy ktoś chce kupić bilety” i kto pierwszy ten lepszy. Że nie wspomnę o braku głośników nawet w holu głównym (a już chyba nieosiągalnym cudem byłoby ich umieszczenie w malutkiej „restauracji” na górze). Słowem, „waruj turysto, waruj potulnie, a jak się nie podoba, to wyp...”. Istne komunistyczne podejście do klienta, kiedy to towar był reglamentowany a potrzeby i możliwości zakupowe znacząco przeważały znikomą podaż. Zresztą o restauracji na górze też ciężko powiedzieć coś dobrego, piwo grzane może i było grzane, ale z pewnością nie do zwyczajowo przyjętych temperatur, podobnie jak potrawy. Słowem, istna maszynka do wyciągania kasy z frajerów i nikt nie dba o poziom usługi.

Podwodne jeziorko wapienne

Pierwszy kontakt z przewodnikiem. Szybkie zlustrowanie „o, państwo mają wykupione trzy pozwolenia, te osoby mogą robić zdjęcia”, szybkie zapoznanie z zasadami obowiązującymi na terenie jaskini, i że w ogóle jesteśmy na terenie parku krajobrazowego, który podlega ochronie, krótki quiz „co wiemy o zasadach obowiązującym w parku krajobrazowym?”. Tylko żeby nie prowokować znajdujących się w pobliżu dzieci postanowiłem nie sprawdzać reakcji pani przewodnik na czającą się już na końcu języka odpowiedź: „w przeciwieństwie do parków narodowych, w parkach krajobrazowych DOZWOLONE jest schodzenie z wyznaczonych szlaków turystycznych”.

A wracając do zezwoleń na robienie zdjęć, zupełnie nie rozumiem ich w obecnych czasach. Kiedyś – tak, to było wymuszenie zakupu pocztówek, dodatkowa kasa dla obiektów turystycznych. Inna sprawa, że jak dla mnie to akurat oczywiste było, że taniej było kupić zdjęcie zrobione przez zawodowca niż męczyć się samemu w trudnych warunkach oświetleniowych i płacić za wywołanie. Obecnie, już nawet pomijając grupę „mam smartfona z „aparatem” i nie zawaham się go użyć”, bezkrytycznie podchodzących do jakości takich zdjęć, i tak większość wolałaby mieć zdjęcie w praktyczniejszej formie cyfrowej. Niestety, jakość pocztówek od czasów tzw. komuny poszła radykalnie w dół, turystom wciska się podfarbowany kicz, więc tym bardziej chciałoby się zrobić zdjęcia samemu. No i trzecie, chyba najważniejsze z punktu widzenia zasadności takiej opłaty: ludzie jak nie muszą, mimo wszystko wolą nie wydawać pieniędzy na takie bajery, co najwyżej ci ze wzmiankowanej grupy będą się tajniaczyć, tak więc koniec końców z takich pozwoleń dochód raczej nie jest jakiś wielki. Za to w przypadku braku takiej opłaty, jeśli już komuś uda się zrobić dobre zdjęcie, to zaraz wrzuci na facebooka, bloga, twitta, pokaże znajomym – słowem, atrakcje turystyczne same odcinają się od darmowej, wszechobecnej i wszechmocnej reklamy wirusowej.

Podziemne piękno natury

Wielkie organy w Jaskini Niedźwiedziej

Wracając do samej jaskini, ta na szczęście sama w sobie zadbała o jakość usługi. Na początku mijasz fajną ekspozycję przedstawiającą prace archeologa, kawałek dalej szkielet prehistorycznego niedźwiedzia i... i zaraz zapominasz o tych atrakcjach. Stalagnaty, którą to nazwę zapewne pamiętacie zapewne z lekcji geografii może i nie robią wrażenia, jednak te stalaktyty i stalagmity są po prostu piękne. Długie, zwisające z sufitu wapienne „sople lodu”, zarówno w kolorze zamarzniętego mleka, jak i mleka zmieszanego z kakao, i wyrastające im naprzeciw zgrubiałe „kominy”, niczym spotykana czasem samotna pionowa skała na środku jeziora. Sprasowana przez ogromne ciśnienie skała co rusz „poci” się przeciskającą się przez nią wodą, która kropla po kropli, kap, kap, skapuje na dół. A że w trakcie przeciskania rozpuszczają się w niej jakieś minerały, to potem część z nich w momencie skapywania zostaje na podwale. I tak atom po atomie, mikrometr po mikrometrze z każdą kroplą narasta taki „sopel”, którego wysokość po setkach lat daje się już mierzyć w centymetrach a nawet metrach. I podobnie na dole, gdy taka kropla spadnie na podłoże, to część wody spływa w dół zostawiając osad z przesyconego roztworu na skale, część wody z rozpuszczonym wapieniem pozostaje na skale i odparowuje w powietrze – a rozpuszczone minerały zostają na powierzchni. Tam gdzie starcza miejsca, powstają zarówno pojedyncze stalaktyty, jak i czasem całe ich pola, wśród których, jak to w naturze, możemy spotkać pojedyncze mutanty. Tak więc wśród pola soplowego nagle znajdujesz jakąś bulwę, którą pani przewodnik uparcie nazywa pieczenią z dzika, a w której nasze wychowane jednak na duchu fantastyki towarzystwo raczej zauważyło serce aliena :)

Mise martwicowe w Jaskini Niedźwiedziej

Końcówki skrzydeł aniołów
w Jaskini Niedźwiedziej

Oczywiście, tak powstają stalaktyty i stalagmity tam, gdzie jest stosunkowo dużo powierzchni. Gdy jednak jej brak, na nierównych załomach ścian powstają jeszcze ciekawsze formacje naciekowe. Woda jak to woda, zawsze szuka najniższego miejsca i zawsze wybiera najbardziej stromą drogę. Czasem milimetry pojedynczego wżeru sprawiają, że cała woda spływa kanalikiem, po trosze rzeźbiąc go swym tarciem, po trosze zostawiając kamienny osad. A gdy potem przychodzi turysta, to widzi coś, co przypomina zamrożony wodospad. No i jeszcze dochodzi dynamika cieczy, ta najgorsza chyba dla studentów mechaniki dziedzina fizyki, a równocześnie dająca jakże piękne efekty w naturze, bez wykonywania Bóg wie jak skomplikowanych obliczeń. Czasem kropla nie może po prostu spaść w dół, jakby się bała spaść w wielką przepaść, tylko jeszcze chwilę klei się do posady, tak szuka, jak jeszcze może zjechać trochę niżej, tak po krawędzi, tak żeby jednak „skoczyć” z trochę mniejszej wysokości. I tak to woda trochę cofa się po krawędzi, trochę zawija się pod przepaść, i dopiero spod spodu spada efektownie w dół. Tak właśnie powstały przepiękne „organy”, tak właśnie powstają przepiękne skrzydła anioła barwione chyba w rozwarstwionej mieszaninie mleka i kawy.

Jednak chyba najpiękniejsze w jaskini są mise martwicowe, takie małe polskie Pamukkale. Po trosze w wyniku rozpryskiwania się wody na stalagmitach, po trosze w wyniku ciągłego parowania i odparowywania, w wodzie powstają takie drobne „miski”, które dzielą podziemne jezioro na kilka mniejszych. Wewnątrz każdego z nich czasem nieregularnie narasta „mała rafa koralowa” (oczywiście mówię tutaj wyłącznie o zjawisku geologicznym odbywającym się bez udziału koralowców). Co jednak najciekawsze jest w całości, to ich górne zwieńczenie, które wygląda jakby ktoś przeciął je nożem, jakby ktoś rozkroił wapienną kulę aby zajrzeć do jej środka. Z czym to jeszcze można skojarzyć? Z warstwicami jeziora naniesionymi w terenie, tak, jakby ktoś w regularnych odstępach od dna robił coraz to kolejne warstwy dzielące je na strefy wpływów...

I tylko nietoperka szkoda, gdzieś sobie na zimę przysnął w jaskini, a gdy przyszło ciepło... może i nawet się obudził, jednak zachłannie zabierający przestrzeń wapień powoli przymurował część jego ciała. Podobno na wiosnę jeszcze było go widać, pod koniec roku widoczny był tylko niczym wapienna narośl wystająca ze ściany, pewnie za rok nie będzie nawet śladu po nim...

Krótkie wyjście na powierzchnię

Nic, co dobre, nie trwa wiecznie, poprzez system wiatrołapów wychodzimy na zewnątrz. Została na dziś jaskinia uranu, i choć słońce już dawno nie stoi w zenicie, jesteśmy dziś jeszcze ją zrobić. Znajomy na swoim garminie robi szybkie rozeznanie w sytuacji i przedstawia dwa warianty: asfalt, powrót do skrzyżowania i atak na jaskinię (słowem: zło, zło, jedno wielkie zło), albo „tu kawałek na azymut, na górze dojdziemy do drogi, i tą dojdziemy już prawie do kopalni”. Słowem, lekko, prosto i przyjemnie, na dodatek nie asfaltem, zwłaszcza po wypowiedzianym lekkim tonem „da się” wybór był chyba oczywisty. Nawet dla początkującej turystyki w różowej kurteczce i kozaczkach o tym samym kolorze.

W terenie to „da się” już wyglądało trochę... wykrętnie powiedzmy że ciekawiej :) Stromo, mokro, ślisko (pamiętajmy, że tej zimy jeszcze nie wspominałem o śniegu – i nie bez powodu dopiero przy następnej wycieczce dopiero o nim powiem – a więc ślisko oznacza rozmoknięte, butwiejące liście i rozmokniętą ziemię – no, ale lodu na szczęście nie ma :), na szczęście wysoka przebieżność (nie lubię tego wskaźnika na mapach biegów na orientację, bo wskaźniki procentowe nic mi nie mówią – ale znaczenie jest chyba oczywiste: wysoka przebieżność to w miarę rzadko rozstawione wysokie drzewa, brak niskich drzewek, krzaczków, malin, jeżyn i innych przeszkadzajek). Po prawej w górę wżyna się wąwozem szeroki strumień, nam pod nogami ciągle plącze się jakiś pomniejszy wodospływ, do góry, do przodu przed siebie... STOP!!! Nagle dosyć ciekawe zjawisko. W parowie zebrały się liście, co samo w sobie jeszcze nie jest niczym ciekawym. Jednak gdy trafił na nie strumień, to nagle zwodniczo przestał być strumieniem. Nie ma jeziorka, nie ma kałuży, nie ma nawet strumienia... jest kupa leżących na sobie liści, pomiędzy którymi, całym ich przekrojem przesącza się nasz strumyk. A że od wilgoci liście szybciej butwieją, tracą na elastyczności, zapadają się i zbijają – to wychodzi całkiem ciekawe przepływowe mini-bagienko o średnicy kilku metrów. Oczywiście, w praktyce oznacza to pułapkę. I choć z wierzchu wygląda to jak kociołek pełen jesiennych liści, to nagle okazuje się że wstąpiłeś butem w tą składającą się głównie z wody bryję aż po samą krawędź wysokich traperów i woda już przelała ci się górą. Na szczęście takiego obrotu sprawy udało się uniknąć, próbę sforsowania pułapki odpuściłem sobie po drugim kroku.

Sprzęt ucieczkowy w kopalni uranu w Kletnie

Znów wędrujemy ciepłym krajem,

malachitową łąką morza.

Ptaki powrotne umierają

wśród pomarańczy na rozdrożach.

Znów wędrujemy, Grzegorz Turnau

Po drodze jeszcze tylko jakieś radosne udawanie wielkiej wędrówki smerfów (a daleko jeszcze, papo Smerfie? :), i bez większych przygód docieramy do obiecanej drogi. Różowe kozaczki początkującej turystki już dawno kolorem przestają straszyć zwierzęta, różowa kurtka wciąż nie nosi żadnych śladów maskowania, czyli: coś się działo, nie było źle, słowem: tak jak obiecano, „da się”. Nawet bez strat w ludziach czy sprzęcie!

Dla przeciętnego oka droga niczym nie różni się od innych krętych górskich dróg wijących się niczym węgorz wzdłuż jakiejś warstwicy, jednak nie będzie przesadą mowa o malachitowej drodze. Wśród kopanych butami drobnych kamyków doświadczone oko geologa co chwila zauważyłoby malachity, większości znane jako przepiękne zielone kamienie szlachetne. No cóż, co chwila kopane kamyki nie mają żadnej wartości materialnej, ich szlifowanie u specjalisty kosztowałoby więcej, niż za nie można by dostać, ale jak to brzmi „ze stromego bezdroża wyszliśmy na gładką malachitową drogę”. Radość nie trwała jednak zbyt długo, bo zaraz okazuje się, że kopalnia „to gdzieś tam” (oczywiście wyposażona w garmina ręka „Papy Smerfa” zdecydowanie wskazuje kierunek inny niż droga). Na szczęście, tutaj już jest trochę mniej stromo, więc mimo licznych wykrotów i wyciętych, zwalonych drzewek, daje się nawet lekko zbiegiwać. Powoli już zmierzchało, więc niektórzy oszuści nawet próbują oszukiwać czołówek, jednak jak dla mnie, to pora zbyt wczesna, a światło czołówki wciąż jeszcze bardziej rozprasza się w świetle słońca niż cokolwiek daje. Ale jak ktoś lubi to kto mu zabroni?

Do kopalni uranu trzeba chwilę poczekać, bo poprzednia grupa dopiero co weszła, za to przynajmniej nie trzeba mieć rezerwacji. Jeszcze tylko radosne hasło „moja grupa z Sądejówki proszę na końcu”, okazało się, że faktycznie spotykamy też tą „mniej naszą” część naszego sylwestra (sylwester był zorganizowany na zasadzie skrzyknięcia się kilku grupek, z których pojedyncze osoby znały się z pozostałymi grupkami, oczywiście później to się trochę bardziej pomieszało), no tylko skąd ich przewodnik kopalniany zna? Nie ważne, choć pod koniec tekstu wszystko się wyjaśni. Na razie wchodzimy do kopalni.

Kopalnia... jak kopalnia. Choć wszystkie są do siebie na tyle podobne że ciężko pisać o każdej co innego (a kopalnię złota już opisywałem), to oczywiście powstrzymałbym się od stwierdzenia, że kto widział jedną, widział wszystkie. Oczywiście, chodniki wszędzie są takie same, ale skały trochę inne, wystawki inne, o innych rzeczach opowiadają przewodnicy, wreszcie inne są „atrakcje dodatkowe” (wąskie lub niskie chodniki, podziemne wodospady, głębokie przepaście...), słowem, każda warto zobaczyć. No i fatalistycznie brzmiący „uran” też robi wrażenie, chociaż szkodliwego wpływu promieniowania nie ma się co obawiać we WSZYSTKICH kopalniach uranu w Polsce. Za inne kraje, w szczególności za te na wschód od naszej granicy, raczej nie odpowiadam. Co zapamiętałem z tej kopalni? Kolekcję ceramicznych kufli, wystawkę wyposażenia górnika, w szczególności sprzętu ucieczkowy i dawnych kaganków i lamp, które w tych warunkach dosyć szybko nabierają ciekawego, rdzawego kolorytu. No i uroczego nietoperza, który na miejsce swego odpoczynku postanowił wybrać sobie komin nad trasą turystyczną, dzięki czemu każdy turysta mógł go sobie obejrzeć. Niestety, zdjęciem się nie pochwalę - mój aparat nie chciał się na niego ustawić, a nie było czasu na nastawy ręczne.

Na koniec zwiedzania zdajemy kaski, wychodzę korytarzem do przodu i... co jest? To już powinno być wyjście, nie przypominam sobie żadnej większej komory za tą z kaskami, droga odbija na prawo i na lewo, którą wybrać, zdezorientowany próbuję chwilę poczekać na przewodnika, dopiero po chwili do mnie dochodzi: JA JUŻ JESTEM NA ZEWNĄTRZ, po prostu przez ten czas słońce zaszło już do końca za horyzont i tu po prostu jest już tak ciemno. No dobra, więc schodzimy do asfaltu, asfaltem w dół, tylko sporadycznie mijają nas samochody, co akurat dziwi – bo trochę turystów było w środku, trochę samochodów stało na parkingu, a my już dłuższą chwilę idziemy. 

Z tyłu podskakuje czyjaś czołówka, zarys drogi co prawda jest widoczny, mimo to sporadycznie też ją sobie doświetlam aparatem (lampa szukania ostrości jest całkiem fajną latarką, na kilka sekund wystarczy nie dociskać przycisku aby nie zrobić zdjęcia). Gdy tylko lampka gaśnie i wokół znów robi się ciemno, najwyraźniejsze szczegóły drogi wciąż pozostają wypalone gdzieś na dnie siatkówki, więc nie trzeba co chwila świecić przed siebie, i nagle nasz przewodnik mówi: to tu przez łąkę, nie ma sensu nadrabiać asfaltem. Fakt, mimo iż obniżenie nie jest tu wielkie, to asfalt obchodzi polanę ogromnym łukiem, jednak na szagę, przez te zwalone drzewa? Co prawda, tak, mamy czołówkę, ale jedną na pięć osób, więc to chyba trochę ryzykowne? Co gorsza, tempo narzucone lekko biegowe, więc potknąć się łatwo, a samemu mi się wracać nie chce... na szczęście doświetlanie przedpola aparatem świetnie się sprawdza, do tego korona drzew już nie zasłania światła księżyca i gwiazd, droga okazała się lżejsza niż się zapowiadała. Jeszcze tylko ostatni kawałek asfaltem, który o takiej godzinie wyjątkowo jest miło widzianym podłożem (głównie ze względu na brak niewidocznych w nocy nierówności terenu i w miarę wyraźny zarys drogi – w najgorszym wypadku chociaż po wyraźnie odcinających się od nieba ciemnych wierzchołkach drzew), i jesteśmy z powrotem w sądejówce.

Przewodnik w kopalni uranu akurat obrócił latarkę,
gdy chciałem mu zrobić zdjęcie

Poranek, wszyscy jeszcze śpią. Schodzę na dół, jeden czajnik już się wygrzewa na kuchence gazowej, drugi zalewam do pełna i stawiam na palniku obok. Do pierwszego, prawie pustego, też dolewam, bo zaraz się wszyscy pobudzą i będą chcieli kawy/herbaty, a na tym gazie to cała wieczność ugotować wodę. Za chwilę przychodzi właściciel Sądejówki, poburczał pod nosem „Przecież człowiek musi zdążyć do pracy” i odlewa z czajnika prawie całą wodę, zostaje trochę więcej niż na jeden kubeczek herbaty. Ta twarz jakaś taka mi znajoma, jakby przypomina wczorajszego przewodnika z kopalni, i jeszcze to „moja grupa z sądejówki”... niestety, choć akurat chciałem zrobić mu zdjęcie w kopalni to zupełnie przypadkowo akurat się obracał w stronę niekomponującą mi się z resztą zdjęcia, albo światło akurat ktoś zasłonił czy odsłonił, no słowem, nie dawało się, więc nie miałem jak dla pewności porównać i takie drążące zapytanie pozostawało: czy to ten sam człowiek, czy tylko podobny i przypadkowa zbieżność faktów, czy los zaczyna się pastwić nad mym umysłem. Koniec końców okazało się, że jednak ten sam człowiek :)

Oczywiście, drobne naburmuszenie wynikające z niedospania było uzasadnione, nie mogę nic złego o nim jako o gospodarzu sądejówki powiedzieć, jako przewodnik kopalniany – w kwestii wiedzy merytorycznej stoi na poziomie trochę wyższym od przeciętnego, jako osoba opiekująca się grupą zdecydowanie błyszczy na tle przewodników z Jaskini Niedźwiedziej, a powyższą anegdotkę przytaczam raczej jako anegdotkę na przypadkową zbieżność niż narzekanie na czyjeś poranne niedospanie :)